راهبردهای تحقق خیر فردی و خیر اجتماعی در فضای مجازی

چکیده

خیر در فضای فیزیکی و حقیقی زندگی انسان، سنتی دیرینه است. اما امروزه با ظهور فضای مجازی (سایبر) در سطح فردی و اجتماعی مصادیق متعددی از خیر ظهور کرده است.
فرامتغیرهای این فضا، خیر را در سطح فردی و اجتماعی توسعه داده و مرزهای آن را گسترش داده‌اند.
شواهد متعددی وجود دارد که بیانگر این است که امور خیریه در فضای مجازی در کشور ما متناسب با تحوالات این فضا گسترش نیافته است. هرچند نتایج پژوهش نشان می‌دهد که خیر در فضای مجازی از سوی افراد گسترش یافته است اما آنچه که خیر را به صورت همگانی و برای همگان محقق می‌کند، خیر اجتماعی در فضای مجازی است که فاینانس (تأمین منابع مالی) اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی، مصادیقی از اینگونه امور خیریه هستند.

مقدمه

زمانیکه فضای فیزیکی بر زندگی بشر حاکم بود طبیعی است که امور خیریه و نیکوکاری نیز در آن فضا صورت می‌گرفت. حال که علاوه بر فضای فیزیکی، فضای مجازی هم بر زندگی بشر سایه افکنده است باید وضعیت امور خیریه نه تنها در فضای مجازی بلکه در دو فضایی (امتداد امور خیریه از یک فضا به فضای دیگر) هم بررسی شود.
هدف از این پژوهش، تبیین مفهوم خیر در فضای مجازی و امتداد آن از فضای فیزیکی و ذهنی به آن فضا، نوع شناسی اشخاص حقیقی و حقوقی، ابزارهای فضای مجازی و سپس شناسایی راهبردهایی در حوزه خیر فردی و اجتماعی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی است. بنابراین به چهار سؤال اصلی و پاسخ داده خواهد شد:  

۱- امتداد امور خیریه از فضای فیزیکی به مجازی و بالعکس چگونه است؟
۲- نوع شناسی افراد حقوقی (سازمان ها) و حقیقی در امور خیریه فضای مجازی کدامند؟
۳- ابزارهای فضای مجازی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی چه هستند؟
۴- چه راهبردهایی برای تحقق خیر فردی و اجتماعی در فضای مجازی وجود دارد؟

مقاله

امروزه فضای مجازی هم فرصت‌ها و هم تهدیداتی را پیش روی بشریت قرار داده است. هرچند تهدیدات آن امروزه در فضای کشور باعث نگرانی‌هایی شده است اما در هر صورت شرایط برای امور خیر و نیکوکاری بسیار فراهم است. این مقاله جنبه بهره برداری از فرصت های فضای مجازی را در امور خیریه بررسی می کند.
خیرِ اجتماعی در فضای مجازی به معنای بهره‌برداری از روش‌ها و فنون نوین فضای مجازی در توسعه و گسترش خیر در حوزه‌های مختلف اجتماعی است. خیر اجتماعی صرفاً به معنای راه‌اندازی سازمان‌ها برای امور خیریه نیست بلکه هدف باید به صورت اجتماعی محقق شود.
خیر اجتماعی می تواند حتی از سوی یک فرد کارآفرین در فضای مجازی صورت گرفته تا بحث مربوط به فاینانس اجتماعی و تأمین مالی جمعی و…
امور خیریه و نیکوکاری در محیط مجازی به مراتب گسترده‌تر از فضای فیزیکی است. حتی در مواردی خیر به مثابه بی‌نهایت خیر است یعنی امر خیر یک حالت پویایی داشته و مرتباً در فضای مجازی رویش دارد. زیرا با وجود فرامتغیرهای فضای مجازی اگر خیر در فضای مجازی رخ دهد، افراد بی‌شماری در مکان‌ها و زمان‌های مختلف از آن ممکن است بهره مند شوند.
اگر خیر به صورت یک کالای مجازی و قابل مشاهده یا دانلود باشد پایگاه‌های اطلاعاتی و موتورهای جستجو آن را در پایگاه‌های خود ثبت کرده و برای آیندگان نیز قابل نمایش خواهد بود. عاملی هشت خصلت یا فرامتغیرهایی همچون سرعت، فراگیری، دسترسی دائم، فرازمانی و فرامکانی، جهانی بودن، سیال بودن و تشدید واقعیت و چندرسانه‌ای بودن را برای فضای مجازی بر می‌شمارد که همه چیز را تحت تأثیر قرار می‌دهند.  

نوع شناسی افراد حقوقی (سازمان‌ها) و حقیقی در امور خیریه فضای مجازی

الف- سازمان‌های کاملاً برخط
ب- سازمان‌های ترکیبی
ج- سازمان‌های سنتی

ابزارهای فضای مجازی برای گسترش امور خیریه در فضای مجازی

موبایل و شبکه‌های پیامک رسانی:
جذب امور خیریه و انتشار و آگاهی رسانی از طریق شبکه موبایل و فناوری‌های سیّار از طریق تولید نرم افزارهای مرتبط و نشر آن در فضای مجازی.

خیر در شبکه‌های اجتماعی:
ایجاد حساب‌های کاربری مؤسسات و افراد خیر در شبکه‌های اجتماعی و جذب مخاطبان امور خیریه در این فضا، نشر محتواهای دیجیتالی در این فضاها.

طراحی پایگاه‌های اطلاع رسانی و وبسایت‌ها:
طراحی وبسایت‌های مختلف هم برای اطلاع‌رسانی و گردآوری امور خیریه در فضای مجازی، طراحی پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کمک به جامعه به روش‌های مختلف.

ایجاد دانشگاه‌های آنلاین و برخط:
عرضه دانش دانشگاهی از طریق دانشگاه‌های آنلاین به مخاطبان همچون مکتب خونه و ویروس که اقدام به عرضه دوره‌های آموزشی دانشگاهی برای متقاضیان می‌کنند.

خدمات شهروندی از طریق دولت الکترونیکی:
امور خیریه در فضای مجازی می تواند از طریق دولت‌ها نیز صورت گیرد. دولت‌ها هم می‌توانند به شهروندان و هم به سازمان‌های خیریه و هم به سایر دولت‌ها کمک کنند.

خدمات خیریه از طریق تجارت الکترونیکی:
این بخش از امور خیریه مربوط به کارآفرینی در فضای مجازی و همچنین حمایت‌های مالی در راستای راه‌اندازی تجارت اینترنتی می‌شود.

بازی‌های رایانه‌ای:
ترویج امور خیریه و وقف از طریق طراحی بازی‌های رایانه‌ای و همچنین تولید بازی‌های رایانه‌ای سالم برای جامعه از طریق جذب منابع مربوط به امور خیریه.

نتایج و پیشنهادات

نتایج حاصل نشان می‌دهد که فرصت‌های رشد و توسعه امور خیریه در فضای مجازی زیاد بوده و حتی مصادیق جدیدی از امور خیریه را می‌توان در این فضا شناسایی کرد. با توجه به ضریب نفوذ اینترنت و بهره‌برداری بیش از ۸۰ درصد جامعه از آن، ضرورت فعالیت جدی در فضای مجازی برای تحقق امور خیریه بیش از پیش احساس می شود.
بر اساس نتایج بدست آمده می‌توان گفت که ابتدا لازم است مصادیق متعدد امور خیریه در فضای مجازی شناسایی شده و بعد از آن سازمان‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی راهبردهایی را برای بهره برداری از این فضا تدوین کرده و با توجه به ابزارهایی که در این فضا وجود دارد اقدام به عملیاتی سازی امور خیریه در فضای مجازی کنند.

منبع : مقاله «نیکوکاری مجازی: راهبردهای تحقق خیر فردی و خیر اجتماعی در فضای مجازی»، نویسنده: دکتر رضا بنی اسد، اولین همایش ملی خیر ماندگار  (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، بنیاد خیریه راهبری آلاء، ۱و۲ اسفندماه ۱۳۹۵